Ekonomide hemen hemen her sektör doğrudan ya da dolaylı olarak petrole bağımlıdır. Bu nedenle petrol piyasasında ve dolaylı olarak fiyatında meydana gelen değişimler ülkeleri ve zincirleme etki ile dünya piyasasını etkilemektedir.
Petrol piyasası kendine özgü ayırt edici özelliklere sahip bir piyasadır. Petrolün arzı ve talebi arasında hassas bir denge vardır, normal koşullarda petrole artan talep birden büyük bir değişim göstermeyeceğinden petrol üretimi planlı oranlarda yapılır. Büyük petrol şirketlerinin uyguladıkları yatırım politikaları dünya ekonomisinin dengesini değiştirebilir. Petrol piyasası dinamik bir yapıya sahiptir, birbirini etkileyen siyasal, ekonomik, sosyokültürel ve teknolojik etkene bağlıdır.
Petrol fiyatları ülke ve dünya ekonomisinin gidişatı açısından önemli ekonomik göstergelerdendir. Petrol fiyatlarındaki artış ne kadar uzun süreli ve fazla olursa ekonomi üzerindeki etkisi de o kadar büyük olmaktadır. Petrol fiyatında meydana gelen artış petrol ithal eden ülkelerden, petrol ihraç eden ülkelere doğru bir gelir transferine neden olur. Petrol fiyatlarında yaşanan artış uluslar arası ticaret dengesini ve döviz kurlarını da etkilemektedir. Petrol fiyatlarındaki artış petrol ihraç eden ülkeler için milli gelirin artması anlamı taşısa da, petrol fiyatlarındaki artış diğer ihraç mallara olan talebi düşürmekte ve buna bağlı olarak petrolden elde edilen gelirin bir kısmını götürmektedir.
Petrol ithalatçısı konumundaki ülkelerde ise artan petrol fiyatları enflasyonun yükselmesine neden olur. Buna bağlı olarak faiz oranları, işsizlik oranları artmakta, yükselen fiyatların tüketici ve iş dünyasındaki güveni sarsmasıyla söz konusu etkiler katlanarak büyümektedir. Ülkelerin bu durum karşısında para politikalarında değişikliğe gitmemsi halinde dolar kuru yükselmekte, petrol üreten ülkelerin ülke varlıklarını değerlendirirken ölçüt aldığı dolar bazlı rezerv gereksinimi de artmaktadır.
Suudi Arabistan dünyanın en büyük petrol rezervlerine sahip olan ülke, aynı zamanda en büyük petrol üreticisi ve ihracatçısı. En büyük petrol rezervine sahip Suudi Arabistan’ı izleyen ülkeler ise sırasıyla İran, Irak, Kuveyt ve Birleşik Arap Emirlikleri. Petrol üretiminde ise Suudi Arabistan’ı takip eden ülkeler Rusya, ABD, İran ve Çin. En büyük petrol üreticileri olan Suudi Arabistan ve Rusya, aynı zamanda en fazla petrol ihraç eden ülkeler. 3. Büyük petrol üreticisi olan Amerika ise iç tüketimindeki fazlalık nedeniyle en fazla petrol ihraç eden 15 ülke arasında yer almıyor.
ABD, Çin ve Japonya ise petrolü en çok tüketen ve ithal eden ülkeler. Türkiye’de petrol ithal eden ülkeler arasında 13. sırada bulunuyor.
Dünya petrol fiyatlarının oluşumunu etkileyen başlıca faktörler arasında; ülkelerin petrol rezervleri, üretici ülkelerin ellerindeki stok miktarı, mevsim koşulları ,üretim ve taşıma maliyetleri, OPEC, IEA, ABD, Büyük Petrol Şirketlerinin strateji ve yatırım politikaları yer almaktadır. Fiyatın oluşmasında talep yönünden etki eden faktörler arasında; ekonomik gelişme, bölgesel ekonomik-siyasal-askeri faaliyetlerdeki karışıklıklar, enerji sağlama güvenliğindeki beklentiler ve ulaştırma sektöründe daha kaliteli petrol ürünlerine olan gereksinimin artması yer almaktadır.
Petrol dünyanın en önemli enerji kaynağı konumundadır, bu önemi nedeniyle de petrol fiyatlarını ekonomiye etkisi yüksektir. Petrol fiyatlarını olumlu ve olumsuz yönde etkileyecek faktörleri inceleyecek olursak, geçmişte de Orta Doğu’daki siyasi veya askeri kriz dönemlerinde petrol piyasalarının olumsuz etkilendiği petrol arzının düştüğü görülmüştür. Ancak, söz konusu dönemlerde, bölge dışındaki petrol üreticisi ülkelerin üretimlerini arttırmaları sonucunda petrol piyasalarındaki krizin 6-9 ay arasında değişen sürelerde aşılabilmesi mümkün olmuştur. Yüksek petrol fiyatlarının ekonomilere etkisini inceleyecek olursak ta petrol ithal eden ve petrol ihraç eden ülkeler açısından ayrı ayrı değerlendirme yapmak gereklidir. Petrol ihraç eden ülkelerde yüksek petrol fiyatları bu ülkelerde doğrudan ihracat gelirlerini artırmakta ve buna bağlı olarak milli geliri yükselten bir etki yaratmaktadır. Buna karşın bütçe açıklarının borçlanma ile kapatıldığı ekonomilerde petrol fiyatlarının enflasyonu artıran etkisi daha fazla hissedilmektedir. Türkiye de yüksek petrol fiyatlarından en fazla etkilenen ülkeler arasında gösterilmektedir.
Sonuç olarak yüksek petrol fiyatları petrol ithal eden ülkelerden petrol ihraç eden ülkelere bir gelir transferine neden olarak ülkeler arası gelir dengesizliğini tetikleyen bir unsur oluşturmaktadır.
OPEC( Organization of Petroleum Exporting Countries, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü): OPEC, bilinen dünya rezervlerinin üçte ikisini elinde bulunduran 12 ülkenin bir araya gelerek oluşturduğu bir konfederasyondur. OPEC’in kuruluş amaçlarından en önemlisi dünyada petrol fiyatlarını stabil hale getirmektir. Dünyada petrol üretiminin denetimini elinde tutan ve petrol üretiminin de yarısına yakınını sağlayan OPEC dünyadaki doğal gaz rezervlerinin de üçte birine sahiptir.
IEA ( International Energy Agency, Uluslararası enerji ajansı ) : IEA 1974 yılında dünya ekonomik krizi sonucu İzlanda, Fransa, ve Finlandiya dışındaki OECD ülkeleri tarafından kurulan örgüttür. Amacı üye ülkelerin genel olarak enerji, özellikle de petrol ile ilgili sorunlarına çözüm getirmektir.
